Hoeveel procent van de brandweerlieden heeft PTSS?

Wat is PTSS en hoe ontstaat het bij brandweerlieden?

PTSS is een psychische aandoening die ontstaat na het meemaken van een traumatische gebeurtenis. Voor brandweerlieden gaat het hierbij vaak om situaties waarbij ze geconfronteerd worden met levensgevaar, ernstig lichamelijk letsel of de dood van anderen. Denk aan een fatale woningbrand, het aantreffen van overleden kinderen, een zwaar verkeersongeval of een ontruiming die gruwelijk misliep. PTSS kan optreden na één ingrijpend incident, maar ook als gevolg van een opeenstapeling van kleinere trauma’s over de jaren heen. De verwerking van deze gebeurtenissen kan stagneren, waardoor de herinneringen zich als het ware vastzetten in het brein. De gevolgen zijn fors, voor de brandweerman of -vrouw zelf, maar ook voor de mensen om hen heen.

De zichtbare en onzichtbare effecten van PTSS op brandweerlieden

De effecten van PTSS op brandweerlieden reiken verder dan wat aan de buitenkant zichtbaar is. Ze raken het functioneren op meerdere niveaus: psychisch, lichamelijk, gedragsmatig, emotioneel en sociaal. Wat begint als een innerlijke strijd met herinneringen aan traumatische gebeurtenissen, kan uitgroeien tot een allesomvattende belasting die de identiteit, het dagelijks functioneren en de sociale relaties van de brandweerman of -vrouw ondermijnt.

Psychische klachten: herbeleving, angst en stemmingswisselingen

Op psychisch niveau kunnen de gevolgen van PTSS bijzonder ingrijpend zijn. Brandweerlieden met PTSS ervaren vaak intense herbelevingen van het trauma. Dit kunnen nachtmerries zijn, maar ook flashbacks waarbij het voelt alsof ze opnieuw in de situatie verkeren. Een brandweerman die bijvoorbeeld een kind uit een brandend huis heeft proberen te redden zonder succes, kan dit moment maanden of zelfs jaren later nog in alle hevigheid terugzien, inclusief geuren, geluiden en lichamelijke sensaties.

Daarnaast komt verhoogde prikkelbaarheid veel voor. Kleine frustraties kunnen leiden tot woede-uitbarstingen. Of een collega die zich normaal gesproken sociaal opstelt, kan plotseling kortaf, kil of achterdochtig worden. Dit soort gedragsveranderingen zijn verwarrend voor de omgeving, maar voor de brandweerman of -vrouw zelf zijn ze vaak het gevolg van voortdurende innerlijke spanning.

Angstgevoelens steken vaak de kop op in situaties die herinneren aan het oorspronkelijke trauma. Een brandweerman kan bijvoorbeeld extreme spanning voelen bij een melding van een woningbrand, simpelweg omdat het lijkt op een eerdere traumatische inzet. Deze angsten zijn niet altijd logisch of voorspelbaar. Soms ontstaat er zelfs vermijding van bepaalde taken of situaties, uit angst voor herbeleving of controleverlies. Ook gevoelens van neerslachtigheid, schuld of schaamte zijn kenmerkend. Veel brandweerlieden worstelen met het idee dat ze ‘meer hadden moeten doen’ of vinden dat ze ‘niet sterk genoeg’ zijn geweest. Deze negatieve gedachten kunnen leiden tot een depressieve stemming, verlies van eigenwaarde en sociaal isolement.

Lichamelijke uitputting en de gevolgen van chronische stress

Naast de psychische klachten laat PTSS ook duidelijke lichamelijke sporen na. Het lichaam van een brandweerman of -vrouw met PTSS bevindt zich vaak in een constante staat van alertheid. Deze ‘hyperarousal’ is een overlevingsmechanisme dat bedoeld is voor acuut gevaar, maar bij PTSS blijft deze toestand chronisch actief. Het gevolg is dat het zenuwstelsel overbelast raakt.

Slaapproblemen zijn veelvoorkomend. Niet alleen door nachtmerries, maar ook doordat het lichaam simpelweg niet tot rust komt. Veel brandweerlieden geven aan uren wakker te liggen, licht te slapen of ’s ochtends al uitgeput wakker te worden. Deze chronische vermoeidheid beïnvloedt het functioneren tijdens de dienst, de concentratie, de reactietijd en het humeur.

Andere lichamelijke klachten zijn onder meer hoofdpijn, spierspanning, maag- en darmklachten en hartkloppingen. Ook het immuunsysteem raakt vaak verzwakt, waardoor iemand sneller ziek wordt. Op de lange termijn kunnen deze lichamelijke symptomen leiden tot burn-outklachten of zelfs hart- en vaatziekten. De hormoonhuishouding raakt uit balans door de voortdurende afgifte van stresshormonen zoals cortisol en adrenaline, wat het herstel nog verder bemoeilijkt.

Gedragspatronen en copingstrategieën: vluchten of overcompenseren

Veel brandweerlieden proberen op hun eigen manier om te gaan met de overweldigende effecten van PTSS. Sommigen zoeken de stilte op en trekken zich terug uit sociale situaties. Ze vermijden verjaardagen, teamuitjes of zelfs het gezin, omdat prikkels te veel worden. Anderen gaan juist op zoek naar controle door overmatig te sporten, te werken of zichzelf voortdurend fysiek uit te dagen. Dit kan lijken op discipline of daadkracht, maar het is vaak een vorm van vermijding of een poging om de innerlijke onrust te dempen.

Sommige brandweerlieden grijpen naar middelen zoals alcohol, slaapmedicatie of kalmeringsmiddelen. Deze copingstrategieën lijken tijdelijk verlichting te bieden, maar verergeren de klachten op de lange termijn. Ze verstoren het slaappatroon, vergroten de kans op afhankelijkheid en belemmeren het verwerken van trauma. Bovendien ontstaat er een risico op verslavingsproblemen of sociaal disfunctioneren.

Een ander veelvoorkomend patroon is het gevoel dat je constant ‘aan moet staan’. Ook buiten werktijd kunnen brandweerlieden met PTSS zich moeilijk ontspannen. Ze vermijden drukke plekken, zitten met de rug naar de muur in een restaurant of scannen voortdurend hun omgeving op mogelijk gevaar. Dit gedrag kan door de omgeving als overdreven of vreemd worden gezien, maar voor de betrokkene voelt het als noodzakelijk om zichzelf veilig te houden.

De sociale tol: relaties onder druk

De impact van PTSS blijft zelden beperkt tot de brandweerman of -vrouw alleen. De stoornis heeft ook effect op de mensen om hen heen. Partners merken dat hun geliefde verandert, van opgewekt en energiek naar teruggetrokken, snel geagiteerd of emotioneel afwezig. Intimiteit kan onder druk komen te staan, net als communicatie. Gezinsleden kunnen het gevoel krijgen dat ze op eieren moeten lopen. Kinderen begrijpen vaak niet waarom papa of mama ineens zo stil of boos is, of waarom er ineens geen energie meer is om te spelen, praten of mee te gaan naar activiteiten.

Ook op het werk verandert de dynamiek. Collega’s merken dat iemand anders is geworden. Misschien doet hij of zij stiller mee in het team, wordt er vaker ziekgemeld of ontstaan er conflicten tijdens het werk. Tegelijkertijd is het voor collega’s lastig om hierover het gesprek aan te gaan, zeker als PTSS niet herkend of erkend wordt. De combinatie van loyaliteit en onbegrip kan leiden tot verwijdering in de werksfeer.

Gevolgen voor identiteit en toekomstbeeld

Een van de meest onderbelichte effecten van PTSS bij brandweerlieden is de aantasting van hun identiteit. Veel brandweerlieden ontlenen een groot deel van hun zelfbeeld aan hun werk. Ze zijn hulpverlener, redder, rots in de branding. PTSS kan die identiteit fundamenteel ondermijnen. Iemand die altijd krachtig, stabiel en oplossingsgericht was, voelt zich ineens zwak, labiel en machteloos. Dit kan leiden tot een diepgaande existentiële crisis: wie ben ik nog als ik niet meer kan functioneren in mijn beroep?

De onzekerheid over de toekomst – kan ik dit werk nog blijven doen? Hoe lang houd ik dit vol? Wat als ik moet stoppen? – draagt bij aan gevoelens van somberheid en uitzichtloosheid. Het effect van PTSS is dan niet alleen een stoornis in het hier en nu, maar ook een schaduw over de toekomst van de betrokkene en diens gezin.

Emotionele effecten: schuldgevoel, schaamte en vervreemding

De emotionele effecten van PTSS op brandweerlieden zijn diepgaand en vaak moeilijk onder woorden te brengen. Naast angst en herbeleving kampen veel brandweerlieden met intense gevoelens van schuld en schaamte. Schuldgevoel ontstaat bijvoorbeeld als een reddingsactie niet het gewenste resultaat had, ook al lag het volledig buiten hun invloed. “Had ik sneller moeten handelen?”, “Heb ik iets over het hoofd gezien?”, dit soort vragen blijven malen, ondanks rationele geruststellingen van collega’s of hulpverleners. Schaamte speelt eveneens een grote rol. Brandweerlieden zijn getraind om te handelen onder druk, sterk te zijn en hun emoties te beheersen. Wanneer zij merken dat ze psychisch of emotioneel uit balans raken, ontstaat vaak het gevoel dat ze falen of ‘zwak’ zijn. Dit leidt tot innerlijke conflicten en een neiging om emoties weg te stoppen, wat de klachten op lange termijn juist verergert.

Daarnaast is er sprake van vervreemding van zichzelf, van collega’s en van dierbaren. Veel brandweerlieden voelen zich anders dan voorheen, alsof ze niet meer dezelfde persoon zijn. Ze kunnen zich emotioneel vlak voelen, alsof ze geen echte blijdschap of verbondenheid meer ervaren. Wat vroeger betekenis gaf, het werk, het team en het gezin, voelt soms leeg of onbereikbaar. Deze emotionele vervlakking en vervreemding zorgen voor eenzaamheid, ook al is de brandweerman of -vrouw omringd door anderen. Dit emotionele isolement maakt het moeilijk om steun te zoeken, terwijl juist verbinding essentieel is voor herstel.

Effecten op het functioneren binnen de brandweer

Binnen het werk bij de brandweer zijn de gevolgen eveneens groot. Brandweerlieden functioneren in een team dat gebaseerd is op vertrouwen, samenwerking en fysieke paraatheid. PTSS ondermijnt die basis. De brandweerman met PTSS wordt soms minder scherp, vermijdt bepaalde taken of inzetscenario’s of meldt zich vaker ziek. Collega’s merken dat er iets niet klopt, maar weten niet altijd hoe ze moeten reageren. Dat zorgt voor extra spanning, ook binnen het team. De cultuur binnen de brandweer, waarin mentale kwetsbaarheid lang als taboe werd gezien, maakt het nog lastiger om hierover in gesprek te gaan. Toch is die openheid juist essentieel.

Risicofactoren voor PTSS bij brandweerlieden

De kwetsbaarheid van brandweerlieden voor PTSS heeft meerdere oorzaken. Allereerst is er de aard van het werk: het herhaaldelijk geconfronteerd worden met intense, levensbedreigende situaties en menselijk leed. Daarbovenop komt de accumulatie van stress en spanning over langere tijd, vaak zonder voldoende tijd voor verwerking. Verder speelt de cultuur binnen de brandweer een rol. Het idee dat je als brandweerman sterk moet zijn, niet moet klagen, en altijd door moet zetten, belemmert het bespreekbaar maken van psychische klachten. Tenslotte is er de enorme loyaliteit aan het team en het werk: veel brandweerlieden willen hun collega’s niet belasten of ‘in de steek laten’. Daardoor blijven ze te lang doorlopen met klachten, wat het effect van PTSS nog verder vergroot.

De weg naar herstel

Het goede nieuws is dat er hulp en herstel mogelijk is. Brandweerlieden die PTSS ontwikkelen, staan er niet alleen voor. Herstel begint bij erkenning: het serieus nemen van de klachten en het doorbreken van het stilzwijgen. PTSS is geen teken van zwakte, maar een begrijpelijke reactie op buitengewone omstandigheden. Door tijdig hulp te zoeken, kan verdere ontregeling worden voorkomen. Bij DLSA ondersteunen wij brandweerlieden bij deze stap. Wij bieden informatie, begeleiding bij het vinden van gespecialiseerde therapeuten, hulp bij gesprekken met leidinggevenden en bedrijfsartsen, en ondersteuning bij juridische of financiële trajecten rondom schadevergoeding en erkenning.

Behandelopties voor brandweerlieden met PTSS

De behandeling van PTSS bij brandweerlieden bestaat vaak uit een combinatie van therapievormen. EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) is effectief bij het verminderen van herbelevingen en angstsymptomen. Cognitieve gedragstherapie helpt bij het doorbreken van negatieve gedachtenpatronen en het terugwinnen van grip. Sommige brandweerlieden hebben baat bij lichaamsgerichte therapieën, anderen juist bij groepstherapie of lotgenotencontact. In sommige gevallen kan medicatie tijdelijk ondersteunend zijn, bijvoorbeeld bij ernstige slapeloosheid of depressieve klachten. Het belangrijkste is dat de behandeling wordt afgestemd op de persoon en diens ervaringen.

De rol van de brandweerorganisatie en collega’s

De organisatie speelt hierin een sleutelrol. De brandweer als werkgever kan bijdragen aan het beperken van de impact van PTSS door preventie, nazorg en het stimuleren van een open cultuur. Mentale voorbereiding, goede debriefings, ruimte voor verwerking en toegang tot professionele hulp zijn essentieel. Leidinggevenden kunnen een voorbeeldfunctie vervullen door het onderwerp bespreekbaar te maken. Ook collega’s hebben een belangrijke rol. Zij zijn vaak als eerste getuige van veranderingen in gedrag of stemming. Door alert te zijn, signalen serieus te nemen en zonder oordeel het gesprek aan te gaan, kunnen zij bijdragen aan vroegtijdige hulp.

De onmisbare steun van familie en naasten

Tenslotte is ook de rol van de familie niet te onderschatten. Partners en kinderen hebben vaak als eersten in de gaten dat er iets verandert. Hun steun, geduld en betrokkenheid zijn cruciaal in het herstelproces. Tegelijkertijd is het voor hen belangrijk om zelf ook ondersteuning te krijgen, zodat zij de ander kunnen blijven steunen zonder zelf overbelast te raken.

Preventie en ondersteuning voor brandweerlieden met PTSS

Naast schadevergoeding is het ook van cruciaal belang dat er voldoende preventieve maatregelen en ondersteuning worden geboden aan brandweerlieden met PTSS. Preventie begint bij een goede voorbereiding en training. Brandweerlieden moeten niet alleen fysiek, maar ook mentaal worden voorbereid op de situaties waarmee ze te maken krijgen.

Daarnaast is nazorg essentieel. Na het meemaken van een schokkende gebeurtenis moet er direct psychologische begeleiding beschikbaar zijn. Dit kan variëren van peer support-programma’s, waarbij collega’s met elkaar praten over hun ervaringen tot professionele therapie door psychologen die gespecialiseerd zijn in traumaverwerking.

Sommige brandweerkorpsen maken gebruik van debriefingsessies na heftige incidenten. Dit zijn gestructureerde gesprekken waarin brandweerlieden hun emoties en ervaringen kunnen delen met collega’s en deskundigen. Dit helpt om de impact van het trauma te verwerken en verkleint de kans op het ontwikkelen van PTSS bij brandweerlieden.

Daarnaast wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar nieuwe behandelmethoden voor PTSS. Innovatieve therapieën, zoals EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) en traumagerichte cognitieve gedragstherapie, blijken effectief te zijn in het verminderen van PTSS-symptomen. Deze behandelingen worden steeds vaker aangeboden aan brandweerlieden die kampen met trauma’s.

Waarom u zou moeten kiezen voor DLSA

Schade dat veroorzaakt is door werk bij de brandweer kan ernstige en langdurige gevolgen hebben voor slachtoffers en hun families. Het is essentieel dat slachtoffers de juiste juridische ondersteuning krijgen om de schade te vergoeden en een rechtvaardige compensatie te verkrijgen. Bij Dolderman Letselschade Advocaten staan we klaar om deze slachtoffers te ondersteunen bij het verkrijgen van de vergoeding die ze verdienen.

Heeft u te maken met materiële en/of immateriële schade en wilt u weten waar u recht op heeft? Neem dan contact met ons op voor een vrijblijvend adviesgesprek. Bij Dolderman Letselschade Advocaten zetten we ons in om uw belangen te behartigen en ervoor te zorgen dat u de compensatie krijgt die u verdient. Ons team van ervaren advocaten staat klaar om u te ondersteunen en te begeleiden door het hele proces, van de eerste intake tot eventuele juridische procedures. Samen kunnen we bouwen aan een toekomst waarin brandweerlieden zich gewaardeerd en gesteund voelen.