Waarvan kunnen brandweerlieden PTSS krijgen?

Waarvan kunnen brandweerlieden PTSS krijgen?

Brandweerlieden horen tot de beroepsgroepen die blootstaan aan zware traumatische prikkels. Iedere dag weer stuiten ze op scènes die voor de meeste mensen onvoorstelbaar zijn: een brandend huis, een ernstig verwond slachtoffer, een kind dat niet is gered, etc. Situaties die je brein bijblijven, soms voor altijd. Langdurige, herhaalde blootstelling aan zulke traumatische ervaringen kan leiden tot posttraumatische stressstoornis (PTSS).

Een internationaal overzicht laat zien dat hulpverleners, waaronder brandweerlieden, een sterk verhoogd risico op PTSS hebben PMC. Hoewel exacte cijfers in Nederland ontbreken, zijn er aanwijzingen dat het risico vergelijkbaar is — vooral bij wie eerder trauma’s heeft meegemaakt of langdurig in de vuurlinie staat.

Wat telt als een trauma?

Volgens de DSM-5 ontstaat PTSS na blootstelling aan een levensbedreigende gebeurtenis, ernstige verwonding of getuige zijn van de dood van anderen. Voor brandweerlieden betekent dit dat zowel één bijzonder schokkend incident (zoals een kinderlijk zien) als herhaalde blootstelling (bijvoorbeeld steeds opnieuw verkeersongevallen of woningbranden) een cruciale rol kunnen spelen in het ontwikkelen van PTSS.

Ook het zien van afschuwelijke details telt als trauma. Zelfs wanneer de brandweerman niet direct betrokken was bij het redden, maar ooggetuige werd van de scène, kan dat traumatisch werken.

Waarvan kunnen brandweerlieden zoal PTSS krijgen?

• Ingrijpende branden – het zien van dodelijke slachtoffers of ernstig gewonden bij woning- of bedrijfsbranden.
• Verkeersongevallen – hulpverlenen bij ernstige botsingen, vaak met slachtoffers die bekneld zitten of overlijden.
• Zelfdodingen – geconfronteerd worden met mensen die zichzelf van het leven hebben beroofd, of de impact daarvan op nabestaanden.
• Kinderslachtoffers – situaties waarin kinderen omkomen of ernstig gewond raken, behoren tot de meest belastende ervaringen.
• Collega’s in gevaar – het meemaken dat een mede-brandweerman zelf gewond raakt of overlijdt tijdens een inzet.
• Massale incidenten – grote rampen, explosies of natuurbranden waarbij meerdere slachtoffers tegelijk vallen.
• Herhaaldelijke confrontatie met leed – de opeenstapeling van ‘kleinere’ maar schokkende incidenten, die samen zwaar drukken op het mentale welzijn.
• Persoonlijke identificatie – wanneer een slachtoffer sterk lijkt op iemand uit het eigen gezin of vriendenkring, kan dit extra traumatiserend zijn.
• Onmachtige situaties – momenten waarop brandweerlieden niets meer konden doen, terwijl de situatie uitzichtloos bleef.
• Werkdruk en lange nasleep – naast de acute incidenten kan ook de jarenlange druk, in combinatie met te weinig herstel, bijdragen aan PTSS.

Voorbeelden uit de praktijk

In de praktijk spelen diverse momenten een grote rol bij het ontstaan van PTSS. Denk aan woningbranden waarbij kinderen omkomen, volledige instortingen, reanimatie van mensen die het niet redden of schokkende verkeersongevallen. Zo verscheen er een stuk in het Parool over Amsterdamse brandweerlieden die thuis zaten met PTSS, onder wie enkelen die zeer heftig trauma meemaakten.

Er zijn gevallen waarin brandweerlieden schijnbaar ‘tafelbrandjes’ blusten, waarbij achteraf bleek dat er levensveranderende drama’s aan te pas kwamen. Juist die momenten die buiten de standaard vallen, zijn vaak het moeilijkst te verwerken.

Frequentie en cumulatie

In Nederland is bekend dat relatief veel brandweerlieden met PTSS kampen. Wereldwijd merken studies op dat tot 57% van de brandweerlieden PTSS-symptomen vertoont, afhankelijk van locatie en meetmethode.

De sleutel tot veel gevallen ligt in het cumulatieve effect van stress: niet één incident, maar het gewicht van jarenlang traumatische ervaringen. Denk aan het metaphorische ‘rugzakje’ van achterblijvende emoties dat steeds zwaarder wordt, tot het breekt.

Risicofactoren die PTSS versterken

Sommige factoren verhogen de kans dat PTSS ontstaat. Een belangrijke factor is de intensiteit van het trauma. Dodelijke of vooral gruwelijke incidenten zijn zwaarder dan routine-status buitenbranden.

Organisatorische stress, zoals hoge werkdruk, tekort aan personeel of gebrek aan ondersteuning, verergert de impact van traumatische gebeurtenissen. Daarnaast spelen persoonlijke factoren mee: eerder psychologisch kwetsbaar zijn, weinig sociale steun hebben of langdurige mentale klachten zoals depressie of angst vergroten de kans op PTSS.

Daarnaast is er nog een factor: het optreden van geweld op het werk. Brandweerlieden zien vaker dan gedacht agressieve reacties van omstanders, incidenten die overgaan van zorgzame hulp naar gevecht of bedreiging. In sommige studies krijgt tot 18% PTSS na lichamelijke of verbale agressie.

Complexe PTSS: meer dan één trauma

Niet alle gevallen van PTSS volgen een enkel trauma. Bij brandweerlieden is soms sprake van complexe PTSS, ontstaan uit langdurige, herhaalde blootstelling van continue incidenten tot structurele druk of geweld. Dit type PTSS beïnvloedt iemands identiteit, zelfbeeld en omgang met anderen, dit maakt de weg naar herstel complexer.

Symptomen en gevolgen van PTSS bij brandweerlieden

Hoe PTSS zich kan uiten

Wanneer een brandweerman of -vrouw PTSS ontwikkelt, gebeurt dat vaak niet plotseling, maar sluipend. Eerst zijn er nachtmerries over een ingrijpende gebeurtenis of herbelevingen tijdens het werk. Daarna volgen concentratieproblemen, prikkelbaarheid of extreme alertheid, alsof er voortdurend gevaar dreigt. In sommige gevallen worden mensen zo vermijdend dat ze situaties die aan brand of ongelukken doen denken koste wat kost ontwijken. Het kan zelfs leiden tot paniekaanvallen of dissociatie, even helemaal ‘wegvallen’ uit het moment.

Bij brandweerlieden spelen de klachten vaak extra heftig mee in hun beroepsleven. Iemand die jarenlang bekend stond om kalmte en moed kan ineens schrikachtig worden of onvoorspelbaar boos reageren. Dit kan wrijving geven binnen het team en het zelfbeeld ernstig aantasten. Want wie zichzelf altijd zag als redder, ervaart PTSS als een onzichtbare vijand die de identiteit ondermijnt.

Lichamelijke en sociale gevolgen

Naast de psychische symptomen heeft PTSS ook lichamelijke gevolgen. Veel brandweerlieden klagen over chronische vermoeidheid, spierpijn en slaapproblemen. Door constante spanning maakt het lichaam minder goed onderscheid tussen werk en rust, waardoor er geen echte ontspanning meer plaatsvindt.

Sociaal gezien trekt iemand zich vaak terug. Vrienden en familie begrijpen niet altijd waarom een brandweerman afstandelijk of kortaf is, waardoor relaties onder druk komen te staan. Voor partners kan het zwaar zijn om te zien dat iemand verandert van energieke, toegewijde hulpverlener in een teruggetrokken of prikkelbaar persoon die nergens meer plezier in heeft.

Combinatie met depressieve klachten

Wat vaak vergeten wordt, is dat PTSS en depressie elkaar versterken. Een brandweerman die nachtmerries heeft en vermijdt om over zijn werk te praten, kan in een isolement terechtkomen. Het verlies van zingeving, niet meer kunnen doen wat altijd zo belangrijk was, werkt als een katalysator voor somberheid. Hierdoor is de kans groot dat PTSS samengaat met depressieve stoornissen, waardoor het herstelproces ingewikkelder wordt.

Behandeling van PTSS bij brandweerlieden

Waarom tijdig ingrijpen cruciaal is

De ervaring leert dat brandweerlieden vaak lang wachten voordat ze hulp zoeken. “Niet piepen” en “gewoon doorgaan” zijn diepgewortelde overtuigingen in dit vak. Daardoor blijven klachten vaak jarenlang onder de radar, tot iemand instort of uitvalt. Juist daarom is vroegtijdige behandeling van groot belang. Hoe eerder PTSS wordt aangepakt, hoe groter de kans dat iemand volledig of grotendeels herstelt.

Verschillende behandelmethoden

Er zijn diverse wetenschappelijk bewezen behandelingen die effectief zijn bij PTSS. Veel brandweerlieden krijgen een combinatie van therapie en, indien nodig, medicatie.

EMDR-therapie (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)
Een veelgebruikte methode waarbij de traumatische herinnering opnieuw wordt opgeroepen terwijl de therapeut afleidende stimuli geeft, zoals oogbewegingen. Dit helpt het brein om de herinnering op een minder beladen manier op te slaan. Voor brandweerlieden met concrete, hevige herinneringen – zoals het zien van slachtoffers – is EMDR vaak effectief.

Cognitieve gedragstherapie (CGT)
Hierbij leert iemand anders te denken over het trauma en de betekenis ervan. Brandweerlieden die zichzelf zien als ‘falen’ omdat ze iemand niet konden redden, leren in CGT om realistischere en mildere interpretaties te ontwikkelen.

Narratieve exposure-therapie
Deze methode is vooral zinvol bij complexe PTSS, waarbij iemand langdurig veel trauma’s heeft opgelopen. Door levensverhalen chronologisch op te bouwen en trauma’s te integreren, krijgt iemand weer grip op zijn levensloop.

Groepstherapie en peer-support
Voor brandweerlieden is lotgenotencontact extra waardevol. In een groep kunnen ze zonder schaamte praten, omdat collega’s begrijpen wat woorden als “binnenbrand met slachtoffers” écht betekenen.

Behandelingen in combinatie

Regelmatig wordt een mix van bovenstaande therapieën ingezet. Ook mindfulness, lichaamsgerichte therapie of medicatie bij angst en slapeloosheid kunnen ondersteunend zijn. Het doel is niet alleen klachten verminderen, maar iemand weer terugbrengen in een stabiel leven waarin werk, gezin en ontspanning opnieuw ruimte krijgen.

Herstel en re-integratie

De weg terug naar werk

Voor veel brandweerlieden voelt herstel niet pas compleet wanneer ze ook weer inzetbaar zijn op het werk. Toch is de terugkeer naar de kazerne vaak een van de grootste uitdagingen. Herbelevingen of paniek kunnen opnieuw opspelen wanneer ze geconfronteerd worden met rook, sirenes of brandlucht. Daarom verloopt re-integratie stap voor stap.

Soms betekent dit dat iemand in een ondersteunende of administratieve rol terugkeert. In andere gevallen is volledig terugkeren naar het operationele werk niet meer mogelijk. Hoe dan ook, begeleiding door bedrijfsartsen, psychologen en leidinggevenden is cruciaal om te voorkomen dat iemand opnieuw uitvalt.

Het belang van erkenning in herstel

Naast therapie speelt erkenning een sleutelrol in herstel. Veel brandweerlieden zeggen dat ze niet alleen vechten tegen PTSS, maar ook tegen onbegrip van hun omgeving. Wanneer collega’s, leidinggevenden en instanties duidelijk uitspreken dat PTSS geen teken van zwakte is, maar een beroepsgerelateerde aandoening, ervaren slachtoffers meer ruimte om te helen.

Waarom u zou moeten kiezen voor DLSA

Schade dat veroorzaakt is door werk bij de brandweer kan ernstige en langdurige gevolgen hebben voor slachtoffers en hun families. Het is essentieel dat slachtoffers de juiste juridische ondersteuning krijgen om de schade te vergoeden en een rechtvaardige compensatie te verkrijgen. Bij Dolderman Letselschade Advocaten staan we klaar om deze slachtoffers te ondersteunen bij het verkrijgen van de vergoeding die ze verdienen.

Heeft u te maken met materiële en/of immateriële schade en wilt u weten waar u recht op heeft? Neem dan contact met ons op voor een vrijblijvend adviesgesprek. Bij Dolderman Letselschade Advocaten zetten we ons in om uw belangen te behartigen en ervoor te zorgen dat u de compensatie krijgt die u verdient. Ons team van ervaren advocaten staat klaar om u te ondersteunen en te begeleiden door het hele proces, van de eerste intake tot eventuele juridische procedures. Samen kunnen we bouwen aan een toekomst waarin brandweerlieden zich gewaardeerd en gesteund voelen.