Behandeling van PTSS bij de brandweer

Behandeling van PTSS bij de brandweer

Brandweerlieden rennen naar de gevaarlijke plekken waar anderen liever weggaan. In die wereld vol rook, rookschade, noodkreten en instortende gebouwen ligt een risico dat niet direct zichtbaar is: psychische schade, eventueel zelfs in de vorm van PTSS. Stel je voor dat je na een traumatische oproep maandenlang wakker ligt met nachtmerries, schrikreacties ontwikkelt bij sirenes of dat elke reanimatie je blijft achtervolgen. Die beelden kunnen dagen, maanden en soms jaren door je hoofd blijven spoken, ook nog lang nadat het uniform is ingeruild voor ander werk of rust.
De behandeling van PTSS betekent niet alleen praten over wat er is gebeurd, maar vooral het stapje voor stapje weer terugwinnen van de controle, het weer opbouwen van vertrouwen en functioneren. Voor brandweerlieden is dat extra complex. In hun werk is alertheid en veerkracht essentieel, terwijl PTSS vaak de geest ondermijnt en de reactie op stress ondermijnt.

Van schaamte naar erkenning

Het komt vaak voor dat brandweerlieden zich schamen om hulp te zoeken. Zij zijn normaliter immers die stabiele pilaar, degene die anderen helpt. De gedachte dat je kerntaken wankel worden, voelt als falen. Toch is hulp zoeken geen teken van zwakte, maar is het juist moedig om te erkennen dat je lichaam het signaal afgeeft dat herstel nodig is. Die omslag is de eerste stap in de behandeling en moet gevoed worden door begrip, van collega’s, leidinggevenden en samenleving.

Sommige korpsen werken daar actief aan, door na een trauma niet alleen te denken aan nascholing en debriefing, maar ook aan het mentaal gesprek. Hoewel landelijke protocollen voor PTSS-behandeling bij brandweer nog in ontwikkeling zijn, zien we steeds meer voorbeelden van proactieve ondersteuning, waar hulp zoeken geaccepteerd en zelfs aangemoedigd wordt. Daarmee groeit het besef dat mentale gezondheid net zo belangrijk is als fysieke paraatheid.

Therapie, vertrouwen en maatwerk

Behandeling van PTSS verloopt niet via een plug-and-play-model. Het vraagt zorgvuldigheid, maatwerk en vertrouwen. Wat werkt voor de ene hulpverlener (bijvoorbeeld EMDR), is voor de ander misschien minder effectief, zeker als het gaat om langdurige of complexe trauma’s.

Onderzoek wijst uit dat EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) een van de meest effectieve behandelingen is bij PTSS bij de brandweer, mits uitgevoerd door goed opgeleide professionals. De techniek herstructureert traumageheugen op zodanige wijze dat herinneringen hun overweldigende emotionele lading verliezen, maar wel blijven bestaan als geheugen. Dat onderscheid is belangrijk: trauma’s verdwijnen in principe niet helemaal, maar worden hanteerbaar.

Toch zien we in Nederland nog te vaak ‘wildgroei aan beunhaasterapeuten’ die EMDR aanbieden zonder de juiste basisopleiding, met soms averechts effect. Daarom is het essentieel dat behandelingen plaatsvinden bij erkende specialisten, met ervaring in trauma én in de context van het werk.

Daarnaast zijn er andere bewezen methoden zoals traumagerichte cognitieve gedragstherapie, lichaamsgerichte therapieën, mindfulness en bij complexe trauma’s gespecialiseerde trajecten zoals schematherapie of opname in gespecialiseerde klinieken (bijvoorbeeld Psytrec). Het komt er steeds meer op neer om het juiste instrument te kiezen voor de persoon. Later in dit artikel meer over de verschillende behandelmethodes voor PTSS bij de brandweer.

Nazorg als standaard

Preventieve nasleepbegeleiding zou bij brandweerkorpsen geen extraatje moeten zijn, maar standaard onderdeel van het protocol voor PTSS-behandeling. Na een heftige interventie kan een debriefing of gesprek met een psycholoog de tilt voorkomen. Helaas komt dit nog niet overal voor. Terwijl vroege steun en herkenning de kans op chronische klachten fors doen dalen.

Een goed protocol gaat in op onmiddellijke nazorg, maar ook op lange termijn follow-up. Soms brengen brandweerlieden tot jaren later klachten naar voren. De goede zorg moet dan binnen handbereik zijn, zonder dat degene in kwestie opnieuw allerlei drempels moet overwinnen.

Sociaal duurzaam herstel

Behandeling gaat verder dan therapiewerk. PTSS breekt vaak contact, vertrouwen en sociaal functioneren af. De rol die brandweerlieden vroeger vervulden, vervalt wanneer zij mentaal uitvallen. Reïntegratie moet daarom óók aandacht besteden aan het sociaal opnieuw groeien. Dat kan bijvoorbeeld door de terugkeer in het team langzaam en veilig te faciliteren, of tijdelijk passende rollen aan te bieden waar contact en erkenning een plek krijgen zonder druk. Alles draait om de menselijke maat.

De medische vormen van behandeling van PTSS bij brandweer

PTSS is geen eenduidige aandoening die op één manier te behandelen is. Er bestaan verschillende behandelmethoden die vaak in combinatie worden toegepast, afhankelijk van de ernst van de klachten en de persoonlijke situatie van de brandweerman of -vrouw.

1. EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)

Een van de meest toegepaste en bewezen effectieve behandelingen is EMDR. Hierbij wordt de patiënt gevraagd terug te denken aan een traumatische gebeurtenis, terwijl hij of zij tegelijkertijd wordt blootgesteld aan afleidende prikkels, zoals oogbewegingen of geluiden. Het doel is om de emotionele lading van de herinnering te verminderen.

Veel brandweerlieden ervaren na EMDR dat de nachtmerries en flashbacks minder intens worden. De herinneringen verdwijnen niet, maar de scherpe randen worden er als het ware afgehaald. Daardoor komt er weer ruimte om vooruit te kijken.

2. Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Een andere veel gebruikte therapievorm is cognitieve gedragstherapie. Hierbij wordt gewerkt aan het doorbreken van negatieve denkpatronen die PTSS in stand houden. Veel brandweerlieden worstelen bijvoorbeeld met gedachten als: “Ik had meer moeten doen” of “Als ik sneller was geweest, had dat slachtoffer het overleefd.”

CGT helpt om deze irrationele schuld- en schaamtegevoelens te herkennen en te vervangen door realistischere overtuigingen. Het vergroot het zelfvertrouwen en verkleint de kans dat iemand in een vicieuze cirkel van somberheid en zelfverwijt blijft hangen.

3. Medicatie als ondersteuning

In sommige gevallen wordt medicatie voorgeschreven om de symptomen te verlichten. Denk aan antidepressiva tegen somberheid of angstremmers bij extreme spanning. Medicatie geneest PTSS niet, maar kan wel de klachten draaglijker maken, zodat iemand meer ruimte heeft om met therapie aan herstel te werken.

4. Klinische opname of dagbehandeling

Voor wie ernstige klachten heeft en thuis of in de reguliere therapie onvoldoende vooruitgang boekt, kan een opname in een gespecialiseerde kliniek nodig zijn. Daar wordt vaak intensief gewerkt met een combinatie van therapieën, lichaamsgerichte oefeningen en groepssessies. Het weghalen uit de dagelijkse omgeving geeft rust en biedt de kans om in een veilige setting te focussen op herstel.

5. Groepstherapie en lotgenotencontact

Veel brandweerlieden vinden steun bij het delen van ervaringen met collega’s die hetzelfde hebben doorgemaakt. In groepssessies of lotgenotengroepen ontstaat herkenning en erkenning. Het besef dat je niet de enige bent die worstelt met PTSS kan een belangrijke stap zijn richting herstel. Bovendien ontstaat er vaak een sterke onderlinge band, een nieuw vangnet dat helpt om terugval te voorkomen.

6. Aanvullende en alternatieve methoden

Sommige brandweerlieden hebben baat bij aanvullende behandelingen zoals mindfulness, lichaamsgerichte therapie, ademhalingstechnieken of creatieve therapieën. Hoewel de wetenschappelijke onderbouwing soms minder sterk is, kan het voor het individu een waardevolle aanvulling zijn.

Het sociale vangnet en de rol van de brandweerorganisatie

Behandeling werkt beter wanneer de directe omgeving meewerkt. Bij de brandweer betekent dat dat leidinggevenden oog moeten hebben voor signalen van overbelasting, collega’s steun moeten bieden en er een cultuur moet zijn waarin het bespreekbaar is om hulp te zoeken.

Te vaak heerst nog de gedachte dat je sterk moet zijn en dat klagen een teken van zwakte is. Die cultuur werkt herstel tegen. Organisaties die actief inzetten op nazorg, openheid en preventieve begeleiding zien dat hun mensen sneller herstellen en vaker terugkeren in (aangepaste) functies.

Van herstel naar compensatie

De verwevenheid van erkenning en behandeling

Behandeling van PTSS bij brandweerlieden draait niet alleen om gesprekken met een psycholoog of het doorlopen van een therapietraject. Voor veel brandweerlieden is erkenning minstens zo belangrijk. Erkenning dat hun klachten rechtstreeks verband houden met het werk dat zij jarenlang met toewijding hebben uitgevoerd. Wanneer die erkenning ontbreekt, voelt elke behandelsessie onvolledig. Het is alsof je aan herstel probeert te bouwen terwijl de fundering ontbreekt.

Veel brandweermensen beschrijven dat ze pas rust vonden in hun behandeling op het moment dat hun werkgever, collega’s of de overheid openlijk uitspraken: “Dit komt door je werk, je staat er niet alleen voor.” Die woorden maken het verschil tussen een puur medische behandeling en een proces waarin ook moreel en maatschappelijk recht wordt gedaan.

Het juridisch kader als onderdeel van herstel

In Nederland is PTSS bij politie en defensie inmiddels officieel erkend als beroepsziekte. Voor de brandweer loopt dat proces achter. Juist dat verschil veroorzaakt een tweedeling in de manier waarop brandweerlieden hun behandeling beleven. Waar militairen en agenten kunnen rekenen op vaste regelingen en salarisdoorbetaling, blijft voor brandweerlieden de onzekerheid groot.

DLSA ziet in de praktijk dat deze onzekerheid de klachten kan verergeren. Stress over inkomen, pensioen of het verlies van de woning vormt een extra last bovenop het trauma zelf. De behandeling van PTSS wordt dan niet alleen een medische strijd, maar ook een juridisch gevecht. Daarom ondersteunt DLSA getroffen brandweerlieden niet alleen bij het vinden van de juiste zorg, maar ook bij het claimen van schadevergoeding en het afdwingen van erkenning.

Wanneer een rechter of een regeling zwart op wit bevestigt dat PTSS bij de brandweer als beroepsziekte wordt erkend, voelen veel cliënten dat als een enorme opluchting. Het is een bevestiging dat zij niet langer hoeven te twijfelen aan de rechtvaardigheid van hun situatie. Die juridische erkenning werkt als een katalysator voor het genezingsproces.

Schadevergoeding als meer dan geld

In de gesprekken die DLSA voert met brandweerlieden komt steeds weer naar voren dat schadevergoeding niet uitsluitend om geld draait. Natuurlijk is financiële compensatie belangrijk: het dekt inkomensverlies, medische kosten en pensioenschade. Maar minstens zo vaak klinkt de behoefte aan erkenning en waardering door.

Een schadevergoeding zegt: “We zien je. We erkennen wat je hebt meegemaakt. We begrijpen dat jouw gezondheid is opgeofferd voor het welzijn van anderen.” Die boodschap heeft een grote emotionele waarde. Het geeft slachtoffers het gevoel dat hun strijd er toe doet, dat hun inzet niet stilzwijgend in rook is opgegaan.

Voor veel brandweerlieden wordt schadevergoeding dan ook onderdeel van het behandelproces. Het gaat niet om het creëren van afhankelijkheid van een uitkering, maar om de zekerheid dat zij in rust en stabiliteit aan hun herstel kunnen werken.

Behandeling in de praktijk: samenwerking en maatwerk

De behandeling van PTSS bij brandweerlieden vraagt nauwe samenwerking tussen medische en juridische disciplines. Psychologen en psychiaters richten zich op de verwerking van trauma’s, terwijl belangenbehartigers zoals DLSA de randvoorwaarden scheppen om dat herstel mogelijk te maken.

Zo kan het gebeuren dat een therapeut adviseert om tijdelijk rust te nemen en behandelingen te volgen in een kliniek, maar dat de brandweerman of -vrouw zich dat financieel niet kan veroorloven. Hier speelt schadevergoeding of een voorschotregeling een cruciale rol, het voorkomt dat iemand noodgedwongen behandelingen uitstelt of afbreekt.

Daarnaast zien we dat behandeling vaak effectiever is wanneer er erkenning is vanuit het korps zelf. Als leidinggevenden en collega’s betrokken blijven, neemt het gevoel van isolement af. Dat sociale vangnet kan niet door een psycholoog alleen worden geboden, het vraagt een cultuurverandering binnen de brandweer.

De weg naar duurzame re-integratie

Niet iedere brandweerman of -vrouw kan terugkeren in actieve dienst na PTSS. Voor sommigen is het simpelweg te belastend om nog uit te rukken. Toch betekent dat niet dat hun carrière volledig voorbij hoeft te zijn. Duurzame re-integratie kan ook vorm krijgen in ondersteunende functies, bijvoorbeeld bij de brandveiligheidsvoorlichting, opleiding en training of beleidsontwikkeling binnen de veiligheidsregio.

Door nieuwe rollen te creëren blijft de ervaring en expertise behouden, terwijl de betrokkene niet langer wordt blootgesteld aan directe traumatische prikkels. Ook dat is een vorm van behandeling: het herwinnen van identiteit, het terugvinden van betekenis in werk en het behouden van verbinding met de brandweerfamilie.

Hoop en perspectief

Ondanks alle uitdagingen is er hoop. De maatschappelijke en politieke aandacht voor PTSS bij de brandweer groeit. Ministers hebben zich inmiddels uitgesproken voor landelijke erkenning, en de roep om duidelijke regelingen klinkt steeds luider. Die beweging geeft brandweerlieden het perspectief dat zij niet langer afhankelijk zijn van coulance of regionale verschillen, maar dat hun inzet structureel wordt gewaardeerd.

Behandeling van PTSS is daarmee méér dan therapie. Het is een proces van medische zorg, sociale steun, juridische erkenning en financiële rechtvaardigheid. Alleen wanneer al die onderdelen samenkomen, kan een brandweerman of -vrouw echt herstellen en opnieuw betekenis vinden in het leven.

Waarom u zou moeten kiezen voor DLSA

Schade dat veroorzaakt is door werk bij de brandweer kan ernstige en langdurige gevolgen hebben voor slachtoffers en hun families. Het is essentieel dat slachtoffers de juiste juridische ondersteuning krijgen om de schade te vergoeden en een rechtvaardige compensatie te verkrijgen. Bij Dolderman Letselschade Advocaten staan we klaar om deze slachtoffers te ondersteunen bij het verkrijgen van de vergoeding die ze verdienen.

Heeft u te maken met materiële en/of immateriële schade en wilt u weten waar u recht op heeft? Neem dan contact met ons op voor een vrijblijvend adviesgesprek. Bij Dolderman Letselschade Advocaten zetten we ons in om uw belangen te behartigen en ervoor te zorgen dat u de compensatie krijgt die u verdient. Ons team van ervaren advocaten staat klaar om u te ondersteunen en te begeleiden door het hele proces, van de eerste intake tot eventuele juridische procedures. Samen kunnen we bouwen aan een toekomst waarin brandweerlieden zich gewaardeerd en gesteund voelen.